Από την παραμονή των Χριστουγέννων μέχρι τα Θεοφάνια, το Δωδεκαήμερο αποτελεί μια περίοδο γεμάτη φως, προσμονή και πλούσιες παραδόσεις που συνδυάζουν τη χριστιανική λατρεία με αρχαία έθιμα. Αυτή η γιορταστική δωδεκαήμερη περίοδος, που κορυφώνεται με τρεις μεγάλες γιορτές (Χριστούγεννα, Πρωτοχρονιά, Φώτα), κρύβει πίσω της μια συναρπαστική ιστορία και ένα πλήθος εθίμων που αξίζει να γνωρίσουμε καλύτερα.
Η Καθιέρωση της Ημερομηνίας των Χριστουγέννων
Αν και σήμερα η 25η Δεκεμβρίου είναι παγκοσμίως συνδεδεμένη με τη Γέννηση του Χριστού, η ημερομηνία αυτή δεν ήταν πάντα σταθερή. Αρχικά, η Γέννηση συνδυαζόταν με τα Θεοφάνια στις 6 Ιανουαρίου. Η καθιέρωση της 25ης Δεκεμβρίου έγινε τον 4ο αιώνα μ.Χ., πιθανότατα το 336 στη Ρώμη.
Επιπλέον η επιλογή αυτή δεν ήταν τυχαία. Συνδέθηκε με την ειδωλολατρική ρωμαϊκή γιορτή της γέννησης του Ανίκητου Ήλιου (Sol Invictus), την οποία οι Χριστιανοί θέλησαν να αντικαταστήσουν με το “Νοητό Ήλιο της Δικαιοσύνης”, τον Χριστό, ο οποίος αναφέρεται και στην υμνογραφία.
Στην πρώιμη χριστιανική εποχή η εορτή διαδόθηκε γρήγορα, και στα μοναστήρια του 6ου αιώνα καθιερώθηκε η νηστεία σαράντα ημερών, η οποία αργότερα εντάχθηκε στις περιόδους νηστείας όλης της Ανατολικής Εκκλησίας.
Η Ιστορία του Χριστουγεννιάτικου Δέντρου
Το χριστουγεννιάτικο δέντρο, συνήθως έλατο, ως αειθαλές φυτό, συμβολίζει την αιώνια ζωή. Η χρήση αειθαλών φυτών και γιρλαντών για προστασία και καλή τύχη ήταν κοινή σε πολλούς αρχαίους πολιτισμούς, συμπεριλαμβανομένων των Σκανδιναβών, οι οποίοι στόλιζαν τα σπίτια τους κατά το χειμερινό ηλιοστάσιο.
Επίσης το σύγχρονο έθιμο έχει τις ρίζες του στη Γερμανία. Εκεί, το “δέντρο του Παραδείσου” (συνδεδεμένο με τη γιορτή του Αδάμ και της Εύας) συγχωνεύθηκε τον 16ο αιώνα με την “πυραμίδα των Χριστουγέννων”, δημιουργώντας το δέντρο που γνωρίζουμε σήμερα.
Στην Ελλάδα, το έθιμο εισήχθη το 1833 στα ανάκτορα του Όθωνα, και εκλαϊκεύτηκε μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η πρώτη εμφάνιση σε ιδιωτικό σπίτι στην Αθήνα έγινε το 1843, στο αρχοντικό του Ιωάννη Παπαρρηγόπουλου.
⚓ Ελληνική Παράδοση: Σε πολλές νησιωτικές και παραθαλάσσιες περιοχές, το έθιμο του στολισμού του καραβιού διατηρείται ως γνήσιο ελληνικό στοιχείο, συμβολίζοντας τη νέα πλεύση του ανθρώπου στη ζωή μετά τη Γέννηση του Χριστού.
Το Ελληνικό Στοιχείο του Xmas
Ωστόσο η συντομογραφία Xmas δεν είναι τυχαία και έχει άμεση σχέση με την ελληνική γλώσσα. Το γράμμα “Χ” προέρχεται από το ελληνικό γράμμα. Το οποίο είναι το πρώτο γράμμα της λέξης “Χριστός”. Το επίθημα -mas προέρχεται από τη λατινική Mass (λειτουργία). Ουσιαστικά, Xmas και Christmas σημαίνουν το ίδιο, δηλαδή «Λειτουργία του Χριστού».
Η Ιστορία της Χριστουγεννιάτικης Γαλοπούλας
Η γαλοπούλα αποτελεί σήμερα το σήμα κατατεθέν του χριστουγεννιάτικου τραπεζιού. Έφτασε στην Ευρώπη από το Μεξικό το 1524. Για πολλούς αιώνες, ήταν τροφή των πλουσίων, ενώ στην Ελλάδα, έγινε δημοφιλές έδεσμα τον 19ο αιώνα, κυρίως στα αστικά σπίτια της Αθήνας και σε περιοχές με δυτικές επιρροές. Στο παρελθόν, το παραδοσιακό χριστουγεννιάτικο κρέας ήταν κυρίως χοιρινό, κότα ή κόκορας.
Τα Κάλαντα και οι Καλικάντζαροι
Τα κάλαντα είναι ευχετικά τραγούδια θρησκευτικού περιεχομένου που ψάλλονται από ομάδες παιδιών κατά το Δωδεκαήμερο. Η λέξη προέρχεται από τις «Καλένδες» των Ρωμαίων (τις πρώτες μέρες κάθε μήνα). Τα κάλαντα περιλαμβάνουν την αναγγελία του εορταζόμενου γεγονότος, ευχές για τον νοικοκύρη και αιτητικούς στίχους για φιλοδώρημα (μελομακάρονα, κουραμπιέδες ή χρήματα).
Το Δωδεκαήμερο συνδέεται επίσης με τον λαϊκό θρύλο των Καλικάντζαρων, πλάσματα της φαντασίας που, σύμφωνα με την παράδοση, ζουν όλο τον χρόνο στα έγκατα της γης προσπαθώντας να κόψουν το δέντρο που βαστάει τη γη. Βγαίνουν στην επιφάνεια από την παραμονή των Χριστουγέννων μέχρι τα Θεοφάνια. Οπότε και φεύγουν με τον Μεγάλο Αγιασμό των Υδάτων.
🔥 Το Χριστόξυλο: Ένα έθιμο που σχετίζεται με την προστασία από τους Καλικάντζαρους είναι το Χριστόξυλο. Πρόκειται για ένα χοντρό ξύλο (πεύκο ή ελιά) που ο νοικοκύρης άναβε στο τζάκι, ώστε να καίει συνέχεια καθ’ όλο το Δωδεκαήμερο, για να ζεσταίνεται ο Χριστός στη φάτνη, αλλά και για να μην βρίσκουν πατήματα οι Καλικάντζαροι.
Το Κλείσιμο του Κύκλου: Τα Θεοφάνια
Ο εορταστικός κύκλος κλείνει στα Θεοφάνια (6 Ιανουαρίου), ή Φώτα, με τον Μεγάλο Αγιασμό των Υδάτων. Σε ανάμνηση της Βαπτίσεως του Χριστού. Η τελετή αυτή, με την κατάδυση του Σταυρού στη θάλασσα ή σε ποτάμια και λίμνες, πιστεύεται ότι αγιάζει τα νερά και διώχνει μακριά τα κακά πνεύματα (τους Καλικάντζαρους) που κυκλοφορούσαν ελεύθερα από τη Γέννηση του Χριστού.
Το Δωδεκαήμερο, λοιπόν, είναι κάτι πολύ περισσότερο από ένα απλό διάστημα διακοπών. Είναι ένα ζωντανό μωσαϊκό εθίμων, θρησκευτικής πίστης και λαϊκών δοξασιών που μας συνδέει με το παρελθόν και μεταφέρει το μήνυμα της αγάπης, της ελπίδας και της αναγέννησης.
Χορηγούμενο
