Είναι η λέξη που θεωρούμε το “DNA” του Έλληνα, μια έννοια αμετάφραστη που περιγράφει την απόλυτη ηθική αξία. Κι όμως, η ιστορία για το φιλότιμο και τη σημασία του κρύβει πτυχές που πολλοί θα χαρακτήριζαν «άβολες». Σύμφωνα με πρόσφατες ιστορικές αναλύσεις, ο όρος αυτός δεν είχε πάντα την πνευματική αίγλη που του αποδίδουμε σήμερα, αλλά συνδέθηκε με οικονομικές συναλλαγές και κοινωνικές φιλοδοξίες που προκαλούν έντονες αντιδράσεις.
Η σοκαριστική σημασία που είχε το φιλότιμο την περίοδο της Τουρκοκρατίας
Μια από τις πιο αμφιλεγόμενες προσεγγίσεις έρχεται από τον καθηγητή Σταύρο Παναγιωτίδη, ο οποίος στο βιβλίο του «Μύθοι, παρεξηγήσεις και άβολες αλήθειες της ελληνικής ιστορίας», αποδομεί την ιερότητα του όρου. Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, η σημασία για το φιλότιμο φαίνεται πως είχε υλικό χαρακτήρα.
Συγκεκριμένα, ο όρος συνδέθηκε με την τακτική των Πατριαρχών να καταβάλλουν χρηματικά ποσά στον Σουλτάνο για τον διορισμό τους. Αυτή η «τιμή» μετακυλίστηκε σε όλη την ιεραρχία… Κάθε φορά που ένας Πατριάρχης χειροτονούσε έναν δεσπότη, λάμβανε ένα ποσό που ονομαζόταν «φιλότιμο». Μάλιστα, σε τουρκικά λεξικά της εποχής, η λέξη καταγράφεται ως συνώνυμη με το μπαξίσι… Μια αποκάλυψη που πολλοί θεώρησαν «ιεροσυλία» για την εθνική μας αυτοπεποίθηση.
Η απλή λέξη με δύο γράμματα που κάνουμε όλοι λάθος
Από τον Πλάτωνα στον Απόστολο Παύλο: Η εξέλιξη της λέξης φιλότιμο
Παρά τις αντιδράσεις, η ελληνική γλώσσα αποδεικνύει ότι η σημασία για το φιλότιμο είναι ένας ζωντανός οργανισμός που αλλάζει ανά τους αιώνες. Στην αρχαία Αθήνα, η λέξη σήμαινε κυριολεκτικά την «αγάπη για την τιμή», αλλά συχνά χρησιμοποιούνταν με ειρωνική διάθεση. Ο Πλάτωνας περιέγραφε ως «φιλότιμο» τον υπερβολικά φιλόδοξο, ενώ ο Δημοσθένης χρησιμοποιούσε τη λέξη για να σκιαγραφήσει τον πλούσιο πολίτη που δαπανούσε χρήματα για το κοινό καλό, στοχεύοντας όμως στην προσωπική του ανέλιξη σε δημόσια αξιώματα.
Η διάσημη λέξη που δεν έχει εξήγηση και σαρώνει στους νέους
Η ιστορία για το φιλότιμο άρχισε να παίρνει τη σημερινή της μορφή κατά τους χριστιανικούς χρόνους. Ο Απόστολος Παύλος στις Επιστολές του ήταν εκείνος που «βάπτισε» τη λέξη με το ηθικό περιεχόμενο που γνωρίζουμε. Χρησιμοποίησε τον όρο για να περιγράψει το έργο ζωής, την ιερή αποστολή του κηρύγματος και τη διάθεση των πιστών να ζουν μια ζωή μακριά από την αμαρτία.
Τι σημαίνει πραγματικά και πως βγήκε η λέξη μπαγάσας;
Γιατί το φιλότιμο και η σημασία του προκαλούν σάλο στο διαδίκτυο;
Η δημόσια συζήτηση γύρω από το αν το φιλότιμο υπήρξε κάποτε «φιλοδώρημα» έχει ανάψει φωτιές στα κοινωνικά δίκτυα. Πολλοί κατηγορούν τον καθηγητή Παναγιωτίδη ότι επιχειρεί να αποδομήσει τα εθνικά ιδεώδη. Ωστόσο, η επιστημονική κοινότητα επισημαίνει ότι η γλώσσα προσαρμόζεται στις ανάγκες κάθε εποχής.
Η διαδρομή της πιο διάσημης ελληνικής λέξης σε όλο τον κόσμο
Είτε το δούμε ως την αρχαία «φιλοδοξία», είτε ως το «μπαξίσι» των σκοτεινών χρόνων της σκλαβιάς, είτε ως τη σύγχρονη ανώτερη ηθική στάση, το φιλότιμο παραμένει μια λέξη-σύμβολο. Η διαδρομή της από την οικονομική συναλλαγή στην απόλυτη αρετή είναι ίσως η καλύτερη απόδειξη της επιβίωσης και της εξέλιξης του ελληνισμού μέσα στο χρόνο.
Χορηγούμενο
