Έχετε αναρωτηθεί ποτέ γιατί τα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς μοιάζουν, σε ορισμένα σημεία, σχεδόν ασυνάρτητα; Γιατί ενώ μιλάμε για τον Άγιο Βασίλειο που έρχεται από την Καισαρεία, ξαφνικά παρεμβάλλονται αναφορές σε… ψηλές δεντρολιβανιές και ζαχαροκάντυα;
Η εξήγηση δεν βρίσκεται σε κάποιο εκκλησιαστικό κείμενο, αλλά σε μια γοητευτική ιστορία από την εποχή του Βυζαντίου. Μια ιστορία για έναν έρωτα που δεν επιτρεπόταν να εκφραστεί φανερά.
Το «κόλπο» του ταπεινού ερωτευμένου
Στο Βυζάντιο, οι κοινωνικές τάξεις ήταν αυστηρά διαχωρισμένες. Οι άνθρωποι των χαμηλών στρωμάτων δεν είχαν το δικαίωμα να απευθύνονται στους αριστοκράτες, παρά μόνο κατά τη διάρκεια των μεγάλων γιορτών, όταν τους επιτρεπόταν να εκφράσουν τις ευχές τους.
Σύμφωνα με την παράδοση, ένας νεαρός ταπεινής καταγωγής ήταν σφοδρά ερωτευμένος με μια αρχοντοπούλα. Γνωρίζοντας ότι ο μόνος τρόπος να της μιλήσει ήταν τα κάλαντα, επινόησε ένα πανέξυπνο τέχνασμα: Ενέταξε ένα δικό του ερωτικό ποίημα ανάμεσα στους στίχους για τον Άγιο Βασίλειο!
Η αποκωδικοποίηση των στίχων
Αν απομονώσουμε τους «παράξενους» στίχους, αποκαλύπτεται ένα εγκώμιο προς την αγαπημένη του:
-
«Ψηλή μου δεντρολιβανιά»: Ο νεαρός την παρομοιάζει με το ψηλό και ευθύγραμμο φυτό, παινεύοντας το ανάστημά της.
-
«Εκκλησιά με τ’ άγιο θόλος»: Εκείνη την εποχή, οι αρχόντισσες φορούσαν ψηλά, κωνικά καπέλα με τούλι. Στα μάτια του ερωτευμένου νέου, η κοπέλα έμοιαζε με στολισμένη εκκλησία.
-
«Και δεν μας καταδέχεται / Συ είσ’ αρχόντισσα κυρία»: Εδώ το παράπονο γίνεται ξεκάθαρο. Δεν είναι ο Άγιος Βασίλης που δεν τον καταδέχεται, αλλά η ίδια η αρχοντοπούλα, λόγω της κοινωνικής της θέσης.
-
«Ζαχαροκάντυο ζυμωτή»: Την αποκαλεί κυριολεκτικά «πλασμένη από ζάχαρη», μια γλυκιά ύπαρξη που τον έχει μαγέψει.
-
«Δες και με το παλικάρι»: Η τελική του έκκληση. Την παρακαλεί να του ρίξει έστω μια ματιά, καθώς ο ίδιος στέκεται μπροστά της παριστάνοντας πως απλώς τραγουδά τα κάλαντα.
Μια παράδοση που επιβίωσε στους αιώνες
Έτσι, αυτή η ιδιότυπη «συνομιλία» ενός ερωτευμένου αγοριού με την καλή του, κατάφερε να επιβιώσει μέσα από τη θρησκευτική παράδοση. Κάθε φορά που ακούμε τους στίχους αυτούς, δεν ακούμε μόνο έναν ύμνο στην Αρχιμηνιά, αλλά και τον απόηχο ενός κρυφού βυζαντινού ειδυλλίου που νίκησε τον χρόνο.
Τα κάλαντα με το «κρυφό» νόημα:
Αρχιμηνιά κι Αρχιχρονιά / ψηλή μου δεντρολιβανιά
Κι αρχή καλός μας χρόνος / Εκκλησιά με τα’ άγιο θόλος
Άγιος Βασίλης έρχεται / Και δε μας καταδέχεται
Από την Καισαρεία / Συ είσ’ αρχόντισσα κυρία
Βαστάει πένα και χαρτί / Ζαχαροκάντυο ζυμωτή
Χαρτί-χαρτί και καλαμάρι / Δες και με το παλικάρι
Χορηγούμενο
