9 Μαΐου – Άγιος Χριστόφορος: Ποιος ήταν ο Μεγαλομάρτυρας και γιατί απεικονίζεται ως Κυνοκέφαλος;

Στην ελληνική λαϊκή παράδοση, ο Άγιος Χριστόφορος κατέχει μια ξεχωριστή θέση ως προστάτης της γεωργικής παραγωγής. Ιδίως των σιτηρών και των αμπελιών, από τις καταστροφικές καιρικές συνθήκες, με έμφαση στο χαλάζι.

Στη σύγχρονη εποχή, η λαογραφική του υπόσταση επεκτάθηκε, καθιστώντας τον προστάτη των οδηγών, των ταξιδιωτών και του Σώματος Εφοδιασμού-Μεταφορών του Στρατού. Επιπλέον, τιμάται ως ο πολιούχος της πόλης του Αγρινίου.

Μια ενδιαφέρουσα πτυχή της εικονογραφίας του Αγίου Χριστοφόρου είναι η συχνή απεικόνισή του ως κυνοκέφαλου. Μια αναπαράσταση που πιθανώς συνδέεται με το μυθικό έθνος των Σκυλοκεφάλων. Αυτή η μορφή συναντάται σε τοιχογραφίες, φορητές εικόνες και μικρογραφίες χειρογράφων. Κυρίως κατά την περίοδο της ύστερης Τουρκοκρατίας (17ο-18ο αιώνα) σε λαϊκές επαρχιακές τέχνες. Σύμφωνα με τον Ανδρέα Ξυγγόπουλο, δεν υπάρχουν βυζαντινές απεικονίσεις του Αγίου με κυνοκέφαλη μορφή.

Κυνοκέφαλη εμφάνιση

Το Συναξάρι του Αγίου αναφέρεται σε «τερατώδη και παράδοξα» λόγια σχετικά με τον Άγιο. Υπονοώντας την κυνοπρόσωπη καταγωγή του από μια χώρα ανθρωποφάγων. Και μια μεταγενέστερη μεταμόρφωσή του μετά την πίστη του στον Χριστό. Ωστόσο, η εκκλησιαστική συνείδηση απέρριψε αυτή τη λαϊκή παράδοση. Ερμηνεύοντας την πιθανή κυνοκέφαλη εμφάνιση ως συμβολική αναφορά στην εθνική, άγρια και φοβερή του φύση πριν τον εκχριστιανισμό.

Ωστόσο ένας κώδικας του 11ου αιώνα αναφέρει ότι ο Χριστόφορος καταγόταν «εκ του γένους των κυνοκεφάλων, γης δε των ανθρωποφάγων», περιγράφοντάς τον ως «ανήρ νεανίας, φοβερός τω είδει, και υπερμεγέθης τω σώματι και τω πάχει· οι δε οφθαλμοί αυτού ως αστήρ ο πρωί ανατέλλων, και οι οδόντες αυτού ως συάγρου εξέχοντες». Από αυτά τα κείμενα προκύπτει μια παράδοση για την καταγωγή του Αγίου από τη χώρα των Κυνοκεφάλων, χωρίς όμως να τονίζεται ότι ο ίδιος ήταν κυνοκέφαλος.

Επίσης η ερμηνεία της κυνοκέφαλης απεικόνισης έχει απασχολήσει τους ερευνητές, οι οποίοι την συνδέουν με τον αιγυπτιακό θεό Άνουβι, αν και η σύνδεση με τις μεταγενέστερες εικόνες παραμένει ασαφής. Γενικά, η απεικόνιση του Αγίου ως σκύλου θεωρείται μια λαϊκή, ανατολική εκδοχή της μορφής του.