Πάσχα στην Κρήτη: Τα μοναδικά έθιμα και οι γαστρονομικές απολαύσεις του νησιού

Σε αντίθεση με άλλα μέρη της Ελλάδας, το Πάσχα στην Κρήτη γιορτάζεται με μοναδικά έθιμα, ξεχωριστές γεύσεις και αξιοσημείωτη φιλοξενία. Αυτοί είναι οι λόγοι που το νησί κατατάσσεται σταθερά δεύτερο στις προτιμήσεις των Ελλήνων για τις πασχαλινές διακοπές.

Πώς όμως εορτάζεται το Πάσχα στην Κρήτη;

Η πυρπόληση του προδότη

Το κάψιμο του Ιούδα, ή «Γιούδα» στην κρητική διάλεκτο. Είναι ένα από τα πιο διαδεδομένα έθιμα της Μεγάλης Εβδομάδας σε ολόκληρη την Κρήτη. Γνωστό σε κάποιες περιοχές και ως «Ορφανός», αυτό το έθιμο σίγουρα θα εντυπωσιάσει όποιον επιλέξει να περάσει τις άγιες ημέρες του Πάσχα στο νησί. Με εξαίρεση ορισμένα χωριά του Ρεθύμνου. Όπου το έθιμο λαμβάνει χώρα κατά την περιφορά του Επιταφίου τη Μεγάλη Παρασκευή, σε όλες τις μεγάλες και μικρές πόλεις και τα χωριά. Από τα Χανιά μέχρι την Ιεράπετρα, ο Ιούδας καίγεται με εντυπωσιακό τρόπο το βράδυ της Ανάστασης.

Ιδιαίτερα θεαματική είναι η φωτιά που κατατρώει τον Ιούδα στη λίμνη του Αγίου Νικολάου Λασιθίου. Ένα δρώμενο που οι ντόπιοι περιμένουν με ανυπομονησία μετά από δύο χρόνια απουσίας λόγω της πανδημίας. Στα χωριά στήνεται η «Φουρνάρα» με τα «χηνοπόδια» που συλλέγουν οι νέοι από τα βουνά τη Μεγάλη Πέμπτη για να καεί εκεί ο Ιούδας. Πολλοί επίσης κατασκευάζουν μια μικρή φουνάρα στην αυλή του σπιτιού τους «για το καλό».

Η περιφορά του Επιταφίου και το ιδιόμορφο κέρασμα

Επίσης τη Μεγάλη Παρασκευή, η περιφορά του Επιταφίου στα κρητικά χωριά συνοδεύεται από ένα ιδιαίτερο «τσιμπούσι». Σε κάθε σπίτι που ακολουθεί την πομπή, το τραπέζι είναι στρωμένο με ξηρούς καρπούς, φέτες πορτοκαλιού, ελιές, ψητές πατάτες και άφθονη ρακή. Σε κάθε στάση για προσκύνηση του Επιταφίου, οι νοικοκύρηδες προσφέρουν αυτά τα εδέσματα στους πιστούς. Καθώς περνά η ώρα, η πομπή σταδιακά αραιώνει. Καθώς οι πιστοί μένουν στα σπίτια για ένα λιτό, λόγω της ημέρας, γλέντι.

Οικεία ατμόσφαιρα στα χωριά

Η ατμόσφαιρα στα μικρά χωριά της Κρήτης τις ημέρες του Πάσχα είναι ξεχωριστά ζεστή και φιλόξενη. Με λιγότερους κατοίκους και επισκέπτες, δημιουργείται μια αίσθηση οικειότητας και κοινών «μυστικών». Ο επισκέπτης μπορεί να απολαύσει τοπικές γεύσεις στα εξαιρετικά εστιατόρια όμορφων ξενώνων, που έχουν δημιουργηθεί από την ανακαίνιση παλιών σπιτιών στη Μηλιά των Χανίων και στα Καπετανιανά του Ηρακλείου. Το βράδυ της Ανάστασης είναι ήσυχο και κατανυκτικό στον μικρό ναό των Καπετανιανών και στην πανέμορφη Παναγία Χρυσοσκαλίτισσα στο Ελαφονήσι, που εξυπηρετεί τη Μηλιά. Και στα δύο αυτά χωριά, η Κυριακή του Πάσχα κυλάει σε ένα ήρεμο, οικογενειακό περιβάλλον, κάνοντας τον επισκέπτη να νιώσει σαν καλεσμένος σε σπίτι χωριανού.

Νηστίσιμες λιχουδιές

Η πλούσια φύση της Κρήτης παρέχει στους κατοίκους άφθονες πρώτες ύλες για την παρασκευή νόστιμων νηστίσιμων πιάτων. Έτσι, το καλό φαγητό δεν λείπει από το κρητικό τραπέζι ούτε κατά τη διάρκεια της νηστείας. Ιδιαίτερα απολαυστικοί μεζέδες αυτή την εποχή είναι οι άγριες αγκινάρες που τρώγονται ωμές με λεμόνι, τα κουκιά ή τα «λουγκούνια» (λούπινα), οι «βροβιοί» (βολβοί), οι χοχλιοί (μπουμπουριστοί ή γιαχνί), οι κολοκυθοκορφάδες και διάφορα άγρια χόρτα όπως οι ζοχοί και το σταμναγκάθι, που καταναλώνονται ως σαλάτα, βραστά, τηγανητά ή σε χορτοκαλίτσουνα. Όσοι δεν είναι αυστηροί στη νηστεία, μπορούν να γευτούν τα φρέσκα κρητικά τυριά, όπως το ανθότυρο και τη μυζήθρα.

Η δεύτερη ανθοφορία

Ένας από τους πιο ιδιαίτερους Επιταφίους στην Ελλάδα συναντάται στον Άη Γιάννη τον Θεολόγο στο χωριό Μαρμακέτω στο Οροπέδιο Λασιθίου. Για τον στολισμό του, οι γυναίκες συλλέγουν για μια ολόκληρη εβδομάδα διάφορα είδη άγριας ορχιδέας, τις περίφημες «βιόλες» της Λαμπρής ή «γλυκά ματάκια», που φυτρώνουν στην Δίκτη. Την ημέρα της Ανάστασης, τα λουλούδια αφαιρούνται από τον Επιτάφιο και κρεμιούνται σε σύρματα μέσα στον ναό. Στις 6 Μαΐου, στην εορτή του Αγίου, οι μαραμένες ορχιδέες που παραμένουν κρεμασμένες «ανθίζουν» ξανά, λόγω της υγρασίας που έχουν διατηρήσει στο εσωτερικό τους. Οι πιστοί θεωρούν αυτό το φαινόμενο θαύμα του Αγίου και κρατούν τα λουλούδια στα σπίτια τους όλο τον χρόνο. Το έθιμο είναι εντυπωσιακό, αλλά η πραγματοποίησή του εξαρτάται από την ανθοφορία.

Καμπανοκρουσίες, κρεατοφαγία και ατελείωτο κρασί

Με το πρώτο «Χριστός Ανέστη» από τον ιερέα, οι καμπάνες όλων των εκκλησιών στις πόλεις και τα χωριά χτυπούν ασταμάτητα μέχρι το βράδυ της Κυριακής του Πάσχα.

Όποιος περνάει από μια εκκλησία μπορεί να χτυπήσει την καμπάνα για να διαδώσει το χαρμόσυνο μήνυμα της Ανάστασης ή για «γούρι». Τα τραπέζια στρώνονται από νωρίς το πρωί της Κυριακής και ξεκινά η κορύφωση της κρεατοφαγίας, που είναι άλλωστε χαρακτηριστική των Κρητικών. Επίσης οι ποσότητες κρέατος που καταναλώνονται το Πάσχα είναι απίστευτες. Όπως το σουβλιστό αρνί, το αντικριστό κατσικάκι, τα κοκορέτσια, τα παϊδάκια, τα γαρδουμπάκια. Και οι κρεατότουρτες δεν λείπουν από κανένα σπίτι. Όπως και τα παραδοσιακά μυζηθροκαλίτσουνα (αλμυρά στα Χανιά και γλυκά στο Ηράκλειο), τα αυγά και τα χοντρά ζυμαρικά με στάκα.

Όλα αυτά συνοδεύονται από άφθονο ντόπιο κρασί. Με μαντινάδες και χορούς, το γλέντι κρατάει μέχρι αργά το βράδυ.

Η μαγεία της Μεγάλης Παρασκευής στις πόλεις

Η περιφορά της Μητρόπολης και της Μικρής Παναγιάς στα στενά της βενετσιάνικης πόλης του Ρεθύμνου, καθώς και η συνάντηση των δέκα επιταφίων στην πύλη Γκουόρα, στην πλατεία Τεσσάρων Μαρτύρων, είναι εντυπωσιακές. Οι συναυλίες βυζαντινής μουσικής σε ναούς προσφέρουν μια μοναδική εμπειρία. Στο Ηράκλειο, οι Επιτάφιοι συναντιούνται στην καρδιά της παλιάς πόλης. Στη Σητεία, η συνάντηση των Επιταφίων συνοδεύεται από τη φιλαρμονική, ενώ η λειτουργία στην ιστορική Μονή Τοπλού είναι άκρως κατανυκτική. Στα Χανιά, η κορύφωση του Θείου Δράματος και η περιφορά των Επιταφίων γίνεται με τη συμμετοχή χιλιάδων πιστών.

Ευλογία των ζώων στην Ασή Γωνιά

Επιπλέον το έθιμο της ευλογίας των ζώων είναι διαδεδομένο σε πολλά κρητικά χωριά. Ιδιαίτερα φημισμένο είναι αυτό της Ασή Γωνιάς. Όπου τη Δευτέρα του Πάσχα οι κτηνοτρόφοι κατεβάζουν τα κοπάδια από τα βουνά για να τα ευλογήσει ο ιερέας και να αρμεχθούν στον περίβολο της εκκλησίας. Το γάλα βράζεται και μοιράζεται. Ενώ προσφέρονται και άλλα κρητικά κεράσματα. Ωστόσο εντυπωσιακό είναι ότι τα κοπάδια βρίσκουν μόνα τους τον δρόμο πίσω στο βουνό.

Γαστρονομική πανδαισία

Επίσης η Κρήτη και η γαστρονομία είναι αλληλένδετες έννοιες. Ωστόσο η ποικιλία των γεύσεων είναι τόσο μεγάλη που η επιλογή ταβέρνας για δοκιμή νέων συνταγών μπορεί να είναι δύσκολη. Ακόμη, οι επισκέπτες συχνά ζητούν από τους μάγειρες τις συνταγές για να εντυπωσιάσουν τους φίλους τους μετά την επιστροφή τους.

Ώρα για τις πρώτες βουτιές

Επιπλέον η Κρήτη προσφέρει την ευκαιρία για τις πρώτες βουτιές της χρονιάς στις ζεστές της θάλασσες, με όμορφες παραλίες σε μικρή απόσταση από τις μεγάλες πόλεις.