Ποιός ήταν ο Γεώργιος Παπανικολάου; Η άγνωστη ζωή του και η «γέννηση» του Test Pap

Δεν είναι μια απλή νόσος που μπορούμε να αγνοήσουμε. Ο καρκίνος έχει όνομα, και πρέπει να το αντιμετωπίσουμε με τη σοβαρότητα που του αξίζει. Και πίσω από αυτήν την αντιμετώπιση βρίσκεται ένας άνδρας, ένας πρωτοπόρος της ιατρικής, ο οποίος αφιέρωσε τη ζωή του στην πάλη ενάντια σε αυτό τον φονικό εχθρό.

Ο Γεώργιος Παπανικολάου, εφευρέτης του διάσημου Pap Test, ήταν εκείνος που άνοιξε νέους ορίζοντες στην πρόληψη και αντιμετώπιση του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας. Περνούσε ατελείωτες ώρες μπροστά σε ένα μικροσκόπιο, αφοσιώνοντας τον εαυτό του στην αναζήτηση μιας λύσης. Και τελικά, με τον Pap Test, άλλαξε εντελώς τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε αυτήν την ασθένεια.

Η ανακάλυψή του είναι ίσως η σημαντικότερη του 20ού αιώνα για τον καρκίνο, καθώς σώζει το 70% των γυναικών παγκοσμίως από νεοπλασίες του τραχήλου της μήτρας, εντοπίζοντάς τες σε αρχικό στάδιο. Με το έργο του, ο Παπανικολάου έγινε ο ήρωας που σώζει ζωές, μια πηγή έμπνευσης και ελπίδας για όλες τις γυναίκες.

Η ζωή του Παπανικολάου ήταν μια σειρά από προσπάθειες και επίσης αποκαλύψεις. Γεννημένος στην Κύμη της Εύβοιας το 1883, αναδείχθηκε ως ένας από τους μεγαλύτερους Έλληνες, που αφιέρωσε τη ζωή του στην υπηρεσία της ανθρωπότητας.

Τα δύσκολα παιδικά χρόνια

Ο μικρός Γιώργος είναι ένα παιδί με ευαισθησίες, που πάντα ακούει προσεκτικά τον αυστηρό και απόμακρο πατέρα του. “Το πρόσωπό σου είναι σαν χάρτης από τις γραμμές των δακρύων”, του λέει εκείνος επανειλημμένα, ενώ εκείνος κοιτάζει το Αιγαίο μέσα από τα μεγάλα παράθυρα του σπιτιού του.

Τελειώνοντας το δημοτικό, οι γονείς του τον στέλνουν στην Αθήνα για να ολοκληρώσει τις σπουδές του. Εκεί, στην ηλικία των 15 ετών, μένει σε ένα διαμέρισμα στην οδό Βαλτετσίου στο νούμερο 49. Εισέρχεται στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και αποφοιτά με άριστα το 1904, μόλις στα 21 του χρόνια.

Οι μεγάλοι Γερμανοί φιλόσοφοι χαράσσουν τη ζωή του

Μαθαίνει φιλοσοφία και ο γερμανοτραφής νονός του τον εισάγει στους μεγάλους Γερμανούς φιλοσόφους. Γκαίτε, Καντ, Σοπενχάουερ και, φυσικά, Νίτσε. Με ένα βιβλίο στο χέρι πηγαίνει παντού. Αυτό του δίνει δύναμη όταν οι πρώτες οικονομικές δυσκολίες εμφανίζονται.

“Ο άνθρωπος πρέπει να ξεπερνά τις αδυναμίες του”, είχε διαβάσει κάπου σε ένα από τα πολλά βιβλία του αγαπημένου του Νίτσε. Έχει αποφασίσει να αντέξει.

Η απομόνωση στην Κύμη και το διάβασμα

Τα καλοκαίρια επιστρέφει στην Κύμη, αλλά κάτι έχει αλλάξει μέσα του. Προτιμά την απομόνωση και το διάβασμα. Η θάλασσα τον τραβά σαν μαγνήτης. “Θέλω να δαμάσω τον φόβο μου”, λέει στον πατέρα του, όταν του απαγορεύει να πηγαίνει στο Σουτσίνι, στην αποικία των λεπρών, για να τους δώσει φαγητό.

Ο πατέρας του γράφει να γυρίσει στην Κύμη και να γίνει στρατιωτικός γιατρός. Οι οικονομικές δυσκολίες φαίνεται να τον καταβάλλουν. Παρά ταύτα, απορρίπτει την πρόταση και στέλνει γράμμα στο σπίτι του. “Όχι, δεν θέλω να γίνω στρατιωτικός γιατρός. Θέλω να μείνω ελεύθερος, να αισθανθώ τη χαρά του αγώνα για τη ζωή. Εμένα δεν με τρομάζει το πέλαγος. Θέλω την ελευθερία μου, τη γλυκιά μου ελευθερία”. Χαλάει και τις τελευταίες οικονομίες του και τον στέλνει το 1907 στη Γερμανία, για ανώτερες σπουδές.

Μία υποσυνείδητη ζυγαριά εξισορροπείται πάνω στην κλωστή της φιλοσοφίας. “Ονειροπόλος δεν είμαι πια,” αντηχεί στη σιωπή, “η επιστήμη με ανακάλυψε, από τα χέρια του Νίτσε με πήρε. Σταθερά περπατώ σε έδαφος βέβαιο,” αντηχεί η φωνή του στον αέρα, γράφοντας στον πατέρα του τις σκέψεις του, όταν η Βιολογία θα τον αποκτήσει. Η έρευνα γίνεται η ίδια η ζωή του, υψώνοντας ψηλά το σημαία της που υπερβαίνει τα πάντα, τους πάντες, ακόμη και τον ίδιο του τον εαυτό.

Το ταξίδι στην Ιένα και η Βιολογία

Ο Παπανικολάου αναδεικνύει τη βιολογία ως τον τρόπο του. Ταξιδεύει στην Ιένα, αφετηρία του μετασχηματισμού του. Εκεί, ο καθηγητής Ερνέστος Χαίκελ γίνεται ο δάσκαλός του. Το 1908 συνεχίζει την αναζήτησή του στο Φρέιμπουργκ και τελικά στο Μόναχο, στο Ζωολογικό Ινστιτούτο, υπό τη σκέπη των μεγάλων ονομάτων της εποχής: Χέρτβιγκ και Βάισμαν. Το 1910, τελειώνει το διδακτορικό του, με τίτλο “Περί των όρων της φυλετικής διαφοροποίησης των Δαφνιδών”.

Η πραγματικότητα αποκαλύπτεται μπροστά του, σε μια γυμνή παρουσία. Μια εσωτερική φωνή τον ωθεί προς τα εμπρός. Πάντα την άκουγε, πάντα του μιλούσε.

Ο γάμος με την Κούλα και η Μαντώ Μαυρογένους

Στην Κύμη, όλοι περιμένουν την επιστροφή του, για να σφίξει τα δεσμά του γάμου με την Κούλα, τον αγαπημένο του από παιδικά χρόνια. Όταν εκείνος της ζητά να επιλέξει ανάμεσα σε αυτόν και στο σπίτι της, αυτή δεν διστάζει. Στις 15 Σεπτεμβρίου 1910, παντρεύονται ο Παναγιώτης και η Ανδρομάχη Μαυρογένη, κόρη ενός στρατιωτικού και απόγονος της Μαντώς Μαυρογένους.

Η σύζυγός του, η οποία τον στήριξε μέχρι το τέλος, έγινε η συνεργάτιδά του στις έρευνές του. Για 32 χρόνια, παρείχε τα δείγματα κολπικού επιχρίσματος που χρειαζόταν. Ποτέ δεν υπέγραψε σε κάποιο ερευνητικό άρθρο. Αφιέρωσε τον εαυτό της τόσο πολύ στο έργο του, που αποφάσισε να μην αποκτήσουν παιδιά, για να είναι δίπλα του 24 ώρες το 24ωρο.

“Ποτέ δεν δίστασα για την επιλογή μου,” δηλώνει η Ανδρομάχη σε συνέντευξή της μετά τον θάνατο του συζύγου της. Μέχρι το 1982, όταν έφυγε κι αυτή από τη ζωή, συνέχισε το έργο του άντρα της απρόσκοπτα.

“Τον ενθάρρυνα, δεν τον συμβούλευα, γιατί το φεγγάρι δεν φωτίζει τον ήλιο, μόνο τον κλέβει,” σκέφτεται, βλέποντας πίσω στα χρόνια.

Η δύσκολη ζωή στην Αμερική

Η κοινή τους πορεία στην Αμερική του 1913 είναι μια δοκιμασία πυρετώδης. Ο μεγάλος γιατρός είναι ένας μετανάστης ανάμεσα σε χιλιάδες άλλους. Τα πορτοφόλια τους είναι άδεια, γι’ αυτό αναγκάζονται και οι δύο να αναζητήσουν δουλειά σε εμπορικό κατάστημα.

Ο Παπανικολάου δουλεύει πωλητής χαλιών, ενώ η Μάχη βρίσκει δουλειά ράβοντας κουμπιά, κερδίζοντας μόλις 5 δολάρια την εβδομάδα. Ταυτόχρονα, ο ίδιος εργάζεται ως δημοσιογράφος στην ελληνική εφημερίδα “Ατλαντίς” και παίζει βιολί τα βράδια σε μαγαζιά, προσπαθώντας να ανοίξει δρόμο προς μια θέση στο Εργαστήριο Ανατομικής του Πανεπιστημίου Κολούμπια και, αργότερα, στο Πανεπιστήμιο Κορνέλ της Νέας Υόρκης.

Για πρώτη φορά μάλιστα στη ζωή του αισθάνεται ικανοποιημένος. Η έρευνα είναι η πύλη της προόδου για εκείνον, και το μικροσκόπιο ο ταξιδιάρης του χρόνου. Η πρώτη του αποστολή είναι να εξετάσει την τοξικότητα του αλκοόλ στα ινδικά χοιρίδια.

Η πρώτη του επαναστατική μελέτη

Αναζητά αν τα κατώτερα θηλαστικά έχουν περιοδικό κύκλο όπως τα ανώτερα. Με τη βοήθεια κολπικού επιχρίσματος, ανακαλύπτει πως έχουν. Η μελέτη του δημοσιεύεται το 1917 στο περιοδικό “Science”. Σκέφτεται επίσης να εφαρμόσει τη μέθοδο με το κολπικό επίχρισμα και σε γυναίκες.

“Η πρώτη μου επαφή με καρκινικά κύτταρα ήταν μία από τις πιο τρομακτικές στιγμές της επιστημονικής μου καριέρας. Αυτά τα κύτταρα ήταν τόσο παράξενα που ήταν αδύνατο να μην τα παρατηρήσει κανείς”. Το 1928 δημοσιεύεται η εργασία του “Η διάγνωση του καρκίνου”.

Η χλεύη, η “Διάγνωση του καρκίνου της μήτρας ” και οι επιτυχίες

Αντιμετωπίζεται με σκεπτικισμό και χλεύη από τους συναδέλφους του. Για πολλούς, ήταν ο Έλληνας που ονειρευόταν να νικήσει τον καρκίνο. Και όμως, το μικροσκόπιό του δεν είχε ιδέα για παραμύθια. Ο Παπανικολάου είδε αυτό που οι υπόλοιποι δεν μπορούσαν να δουν.

Οι έρευνές του επεκτείνονται επίσης στην κυτταρολογία των καρκινικών αλλοιώσεων στον τράχηλο της μήτρας και του ενδομήτριου. Τα αποτελέσματά τους δημοσιεύονται το 1943 σε ειδική μάλιστα μονογραφία με τίτλο “Διάγνωση του καρκίνου της μήτρας μέσω των κολπικών επιχρισμάτων”.

Η δημοσίευση αυτή ενέπνευσε παγκόσμιο ιατρικό ενδιαφέρον και οδήγησε στην άμεση δοκιμή της μεθόδου σε διάφορα νοσοκομεία. Το 1944, γίνεται η πρώτη εφαρμογή στο ουροποιητικό σύστημα και στη συνέχεια σε άλλα συστήματα του οργανισμού. Το 1950, το τεστ Pap εδραιώνεται ως αποδεκτή μέθοδος σε όλο τον κόσμο.

Επιτυχίες, βραβεία, διαλέξεις, προαγωγή στην ακαδημαϊκή βαθμίδα, αλλά κάτι λείπει. Η πατρίδα του δεν ξεχνιέται ποτέ. Στο σπίτι του στο Long Island, φυτεύει ένα συκό και το καλύπτει κάθε χειμώνα σαν να πρόκειται για μωρό, για να μην καταψύξει από το κρύο. Μαθαίνει πως ένας μουσικός από την Κύμη ζει στο Σικάγο. Τον καλεί και του ζητά να του παίξει τα Κουμιώτικα μέσω τηλεφώνου. Η νοσταλγία είναι δυνατή.

Η επιστροφή και το ερευνητικό κέντρο στην Ελλάδα

Επιθυμεί να επιστρέψει μάλιστα και να ιδρύσει το ερευνητικό του κέντρο στην Ελλάδα. Η επιστροφή αποτελεί μάλιστα το όνειρό του, τον αναμάρτητο πόθο, την ακαταμάχητη επιθυμία.

Επιστρέφει στη χώρα του, γεμάτος από εμπειρίες και γνώσεις, αφού έφυγε 30 ετών και τώρα, στα 73 του χρόνια, η αγκαλιά του Αιγαίου τον καλεί για μια ακόμη φορά. Επιθυμεί να κρατήσει την άφιξή του κρυφή, αλλά η είδηση διαρρέει γρήγορα.

Όλοι θέλουν να του αποδώσουν τιμές, να τον αγκαλιάσουν, να τον συγχαρούν από κοντά, να του εκφράσουν την υπερηφάνειά τους. Ο γιατρός επέστρεψε στον τόπο που γεννήθηκε. Για λίγο…

Ωστόσο, η Πατρίδα του επανειλημμένα καλείται να υποχωρήσει για τα καθήκοντα που τον κρατούν ακόμα στις Ηνωμένες Πολιτείες. Το 1961, αποδέχεται τη διεύθυνση ενός Ινστιτούτου Έρευνας για τον Καρκίνο στο Μαϊάμι της Φλόριντας, το οποίο φέρει μάλιστα το όνομά του. “Ινστιτούτο Έρευνας Για Τον Καρκίνο Γεώργιος Παπανικολάου”. Ο Παπανικολάου και η Μάχη εγκαθίστανται εκεί τον Νοέμβριο του 1961.

Στις 18 Φεβρουαρίου 1962, έντονοι πόνοι στο στήθος αναγκάζουν τη Μάχη να καλέσει γιατρό στο σπίτι. “Δεν αισθάνομαι καλύτερα”, λέει. Τα ξημερώματα της επόμενης μέρας, οι λέξεις βγαίνουν βαριές. Καρδιακή προσβολή.

Στον κήπο του Πανεπιστημίου του Κορνέλ φυτεύεται ένα πλατάνι, από το ιστορικό δέντρο του Ιπποκράτη στην Κω, ενώ οι νέοι γιατροί ορκίζονται στη σκιά του για τη δέσμευσή τους στο επάγγελμά τους.

Ο Παπανικολάου ποτέ δεν εκμεταλλεύτηκε την “πατέντα” της ανακάλυψής του. Την πρόσφερε στην ανθρωπότητα αφιλοκερδώς μάλιστα, κρατώντας την υπόσχεσή του να βοηθήσει όλες τις γυναίκες.

Ο Γεώργιος Παπανικολάου γεννήθηκε για να προσφέρει ζωή σε κάθε γυναίκα του κόσμου.

Δείτε επίσης στο παρακάτω βίντεο ένα συγκλονιστικό αφιέρωμα για τη ζωή του Γεώργιου Παπανικολάου από την εκπομπή “Η μηχανή του χρόνου”