Σάββατο του Λαζάρου: Τα έθιμα και οι παραδόσεις σε όλη την Ελλάδα

Η εβδομάδα που πέρασε είναι η λεγόμενη εβδομάδα των Βαΐων ή του Λαζάρου, γιατί ακριβώς οδηγεί στο Σάββατο του Λαζάρου. Η ανάσταση του Λαζάρου, είναι μία μεγάλη γιορτή της Ορθόδοξης Εκκλησίας και θεωρείται μία μέρα νίκης της ζωής επί του θανάτου.

Το Πάσχα, στην κορύφωση της άνοιξης, συμβολίζει την αναγέννηση της ζωής. Έτσι δύο έθιμα που ξεχωρίζουν την περίοδο του Πάσχα είναι οι «Λαζαρίνες» της επαρχίας της Ελασσόνας.Το έθιμο Λαζαρίνες, έχει διπλό χαρακτήρα καθώς ταυτίζεται με τον ερχομό της Άνοιξης, αλλά και με την Ανάσταση του Λαζάρου.

Ημέρα θανάτου και ζωής

Πρόκειται για ένα έθιμο όπου παλαιότερα οι γυναίκες πήγαιναν στα χωράφια και μάζευαν λουλούδια με τα οποία στόλιζαν μικρά καλαθάκια. Το έθιμο είναι χορευτικό όπου γυναίκες φορώντας παραδοσιακές στολές χορεύουν ένα κυκλικό χορό με χαρακτηριστικά βήματα της περιοχής.

Εξ αυτών τα κάλαντα τραγουδούν μόνο κορίτσια, οι λεγόμενες «Λαζαρίνες». Από την προηγούμενη ημέρα έχουν συλλέξει άνθη και με αυτά έχουν στολίσει καλαθάκια με τα οποία γυρνούν από σπίτι σε σπίτι και τραγουδούν.

Σε πολλά μέρη της Ελλάδας τα παιδιά κατασκεύαζαν ομοιώματα του Λαζάρου, τα οποία περιέφεραν στα χωριά. Για «Λάζαρο» βαστούσαν έναν ξύλινο κόπανο για τα ρούχα, τυλιγμένο με παρδαλά κομμάτια από πανιά, ίδιο μωρό. Σε άλλα μέρη πάλι έντυναν με χτυπητά πολύχρωμα υφάσματα μια ρόκα, μια κούκλα, έναν καλαμένιο σταυρό και τα στόλιζαν με κορδέλες και λουλούδια.

Το Σάββατο του Λαζάρου θεωρείται μέρα του θανάτου και της ζωής. Σε κάποια χωριά μάλιστα οι αγρότες δεν μαζεύουν τη σοδιά τους γιατί φοβούνται ότι οι καρποί της γης φέρουν τον θάνατο μέσα τους.

Στη Σκύρο

Στη Σκύρο έπαιρναν την τρυπητή κουτάλα, «τη σιδεροχουλιάρα». Έβαζαν σε κάθε τρύπα και από ένα άσπροπούλι -άσπρη μαργαρίτα- ένα κόκκινο γαρίφαλο για στόμα και σχημάτιζαν το πρόσωπο. Έδεναν σταυρωτά πάνω στην κουτάλα ένα ξύλο, για να κάνουν τα χέρια, της φορούσαν και ένα πουκαμισάκι ή ένα μωρουδίστικο ρούχο και ο «Λάζαρος» ήταν έτοιμος.

Γύριζαν τα παιδιά από σπίτι σε σπίτι τραγουδώντας και οι νοικοκυρές τους έδιναν αυγά, λεφτά ή ό,τι άλλο είχαν. Πάντα όλοι κάτι έβρισκαν να δώσουν. Κι όταν θέλαν για κάποιον να πούνε πως ήταν τσιγκούνης έλεγαν: «Ποτέ του αυγό δεν έδωσε, ούτε τ’ αγίου Λαζάρου!».

Στα Τρίκαλα

Στα Τρίκαλα τα αυγά που συγκέντρωναν οι Λαζαρίνες, οι μητέρες τους τα έβαφαν κόκκινα και τα κρατούσαν, μάλιστα, σε ξεχωριστό μέρος. Όταν ήθελαν να περιποιηθούν έναν επισκέπτη από αυτά τα αυγά του έδιναν, του Λαζάρου.

Στην Κρήτη

Οι Κρητικοί έκαναν έναν ξύλινο σταυρό και τον στόλιζαν με ορμαθούς από λεμονανθούς και αγριόχορτα με κόκκινα λουλούδια, τις μαχαιρίτσες.

Στην Κω

Στο νησί της Κω το παιδί που αναπαριστούσε το Λάζαρο, τυλιγμένο σε ένα σεντόνι, ήταν και αυτό στολισμένο με κίτρινα λουλούδια. Αμοιβή της παρέας για την αναπαράσταση τα αυγά για το δάσκαλο. Τα πιο μεγάλα παιδιά, οι «πρωτόσχολοι», έπαιρναν την εικόνα του Λάζαρου, την έβαζαν πάνω σε μια ειδική κατασκευή που στόλιζαν με δεντρολίβανο -ήταν, λέει, η Βηθανία, η πατρίδα του- και γύριζαν στις στάνες.

Στην Κω συναντάμε, μάλιστα, το έθιμο της αναπαράστασης στην αρχαιότερη μορφή του.

Ο θεός πεθαίνει στην ακμή της νιότης του και αμέσως ανασταίνεται, ακολουθώντας το αρχέτυπο του Άδωνι. Ένα παιδί ντύνονταν με κίτρινα λουλούδια, έτσι που να καλύπτουν ακόμη και το πρόσωπο. Σε κάθε σπίτι που πήγαιναν, όταν άρχιζαν τα άλλα παιδιά να τραγουδούν, ξάπλωνε και υποκρινόταν το νεκρό, όταν όμως έλεγαν το «Λάζαρε δεύρο έξω» σηκωνόταν.

Οι βοσκοί τους φίλευαν αυγά, τυριά και μυζήθρες για τις λαμπρόπιτες.

«Λάζαρο αν δεν πλάσεις, ψωμί δεν θα χορτάσεις»

Για την ψυχή του Λάζαρου οι γυναίκες ζύμωναν ανήμερα το πρωί ειδικά κουλούρια, τους «λαζάρηδες», τα «λαζαρούδια» ή και «λαζαράκια».

«Λάζαρο αν δεν πλάσεις, ψωμί δεν θα χορτάσεις» έλεγαν. Μια και ο αναστημένος φίλος του Χριστού πίστευαν πως είχε παραγγείλει:

«Όποιος ζυμώσει και δε με πλάσει, το φαρμάκι μου να πάρει…».

Στα «λαζαράκια» έδιναν το σχήμα ανθρώπου σπαργανωμένου, όπως ακριβώς παριστάνεται ο Λάζαρος στις εικόνες. Όσα παιδιά είχε η οικογένεια τόσους «λαζάρηδες» έπλαθαν και στη θέση των ματιών έβαζαν δυο γαρίφαλα.

Στην Ήπειρο

Στην Ήπειρο, στις κτηνοτροφικές περιοχές, χτύπαγαν, μάλιστα, ταυτόχρονα και μεγαλοκούδουνα για να διώξουν το κακό.