Τι κρύβεται πίσω από το δικέφαλο αετό στη σημαία της Αλβανίας; Η άγνωστη ιστορία της και η διαμάχη Ελλήνων και Αλβανών

Τι κρύβεται πίσω από το δικέφαλο αετό στη σημαία της Αλβανίας;… Η 27η Νοεμβρίου αποτελεί ιστορική ημέρα για την Αλβανία, καθώς συμπληρώνονται 112 χρόνια από την πρώτη επίσημη παρουσίαση της εθνικής σημασίας της το 1912. Το σύμβολο του δικέφαλου αετού σε κόκκινο φόντο, που κοσμεί τη σημαία της γειτονικής χώρας, έχει ιδιαίτερη σημασία για τον αλβανικό λαό. και την ιστορία του.

Η σημαία αυτή, ωστόσο, έχει προκαλέσει αντιπαραθέσεις μεταξύ Ελλήνων και Αλβανών. Οι Έλληνες υποστηρίζουν πως ο δικέφαλος αετός είναι βυζαντινό σύμβολο, συνδεδεμένο με την Ορθοδοξία και τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, ενώ οι Αλβανοί προβάλλουν διαφορετικές ιστορικές ερμηνείες για την καταγωγή του συμβόλου.

Το ζήτημα έχει προκαλέσει συζητήσεις για την πολιτιστική και ιστορική του προέλευση, ειδικά αν αναλογιστεί κανείς ότι κατά την Οθωμανική περίοδο, η λέξη της Αλβανίας διέφερε ριζικά από τη σημερινή. Η σύγχρονη εκδοχή της σημασίας υιοθετήθηκε το 1992, μετά την πτώση του κομμουνιστικού καθεστώτος του Ενβέρ Χότζα. Κατά τη διάρκεια της κομμουνιστικής εποχής, η αλβανική σημαία περιλάμβανε σφυροδρέπανο και μετά ένα κόκκινο αστέρι, τα οποία αφαιρέθηκαν με την έλευση της δημοκρατίας.

Η σημερινή σημαία της Αλβανίας παραμένει από τα πιο αναγνωρίσιμα εθνικά σύμβολα, ενώ η ιστορία και η σημασία της εξακολουθούν να συζητούνται σε εθνικό και διεθνές επίπεδο. Η ημέρα αυτή αποτελεί σημαντική υπενθύμιση της πολιτιστικής κληρονομιάς της χώρας και του αγώνα της για ανεξαρτησία.

Η διαμάχη Ελλήνων και Αλβανών επιστημόνων

Ένα από τα ζητήματα που έχουν προκαλέσει έντονες συζητήσεις ανάμεσα σε ειδικούς και κοινό, τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Αλβανία, καθώς και σε άλλες χώρες, είναι η προ του Δικέφαλου αετού. Το σύμβολο αυτό αποτελεί το εθνικό έμβλημα της Αλβανίας και κοσμεί τη σημαία της από την ίδρυση του αλβανικού κράτους.

Ορισμένοι στην Αλβανία υποστηρίζουν ότι ο δικέφαλος αετός είναι αυθεντικό αλβανικό σύμβολο, το οποίο αργότερα υιοθετήθηκε από την Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και μετατράπηκε σε βυζαντινό έμβλημα. Άλλοι θεωρούν ότι το σύμβολο συνδέεται με τον εθνικό ήρωα Γεώργιο Καστριώτη (Σκεντέρμπεη), ο οποίος χρησιμοποίησε κατά τη διάρκεια της αντίστασης του ενάντια στους Οθωμανούς.

Από την πλευρά τους, οι Έλληνες και άλλοι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι ο δικέφαλος αετός είναι καθαρά βυζαντινό σύμβολο, το οποίο χρησιμοποιήθηκε αργότερα από τους Αλβανούς στη σημαία τους.

Η διαμάχη γύρω από την καταγωγή του δικέφαλου αετού παραμένει ανοιχτό θέμα συζήτησης, με κάθε πλευρά να παρουσιάζει τα δικά της επιχειρήματα. Η ακριβής προέλευση του συμβόλου παραμένει ασαφής, αλλά σίγουρα το σύμβολο έχει αναπτυχθεί ισχυρές ιστορικές και πολιτιστικές συνδέσεις με τις δύο χώρες.

Η πραγματική ιστορία του δικέφαλου αετού δίνει σε όλους τις σωστές απαντήσεις

Όπως σημειώνει με ιδιαίτερη σαφήνεια ο αείμνηστος νομικός και πανεπιστημιακός Νικόλαος Πανταζόπουλος (1912 – 2001) στο έργο του «Ο ΔΙΚΕΦΑΛΟΣ ΑΕΤΟΣ, Η εξέλιξη ενός συμβόλου»… «Ο αετός ο βασιλιάς των πουλιών, μονοκέφαλος ή δικέφαλος, είναι το αρχέγονο σύμβολο για την προέλευση της επίγειας ισχύος. Είναι ταυτοχρόνως το νεωτερικό σύμβολο που διατηρεί, όπως δείχνουν οι εμβληματικές του παραστάσεις και αναπαραστάσεις, τη φρεσκάδα και την ικανότητα ενός έθνους να συντηρεί και να ανανεώνει υψηλές έννοιες και στόχους».

Ο αετός, από τα πανάρχαια χρόνια, θεωρούνταν το ισχυρότερο πτηνό του ουρανού και συνδέθηκε με πλήθος μυθών και παραδόσεων που αφορούσαν θεούς και βασιλιάδες, καθώς θεωρήθηκε σύμβολο δύναμης και μεγαλοπρέπειας.

Στην αρχαία ελληνική μυθολογία, ο αετός ήταν το πιο διακεκριμένο πτηνό των θεών και αντιπροσώπευε τον πατέρα των θεών, τον Δία, μεταφέροντας το θεϊκό του όπλο, τον κεραυνό. Ο Όμηρος αναφέρει τον αετό ως το αγαπημένο πτηνό του Δία, επιβεβαιώνοντας τη σημαντική του θέση στη μυθολογία… «Ος τε σοι αυτώ φίλτατος οιωνών». Είναι γνωστός και ο μύθος που αναφέρει ο Στράβωνας (9,419) ότι θέλοντας να βρει ο Δίας πού ήταν το κέντρο της Γης έστειλε δύο αετούς, τον έναν προς την Ανατολή και τον άλλο προς τη Δύση. Αυτοί συναντήθηκαν πάνω από τους Δελφούς και έτσι «εκάλεσαν(αυτούς) της γης ομφαλόν». Σε ανάμνηση αυτής της παράδοσης είχαν στηθεί δύο χρυσοί αετοί πάνω στον λίθινο ομφαλό που βρισκόταν μέσα στον ναό του Απόλλωνα. Στην Ολυμπία κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων οι αγώνες δρόμων να άρχιζαν με την ύψωση στον βωμό του σταδίου ενός χάλκινου αετού με τη βοήθεια ενός μηχανισμού (Παυσανίας 6, 20,12).

Όμηρος: Ο μυστικός αριθμός «3» σε Οδύσσεια και Ιλιάδα και οι ισχυροί συμβολισμοί που κρύβονται στα έπη του Έλληνα ποιητή

Ο δικέφαλος αετός ως διακοσμητικό σύμβολο εμφανίστηκε για πρώτη φορά στους Χετταίους, οι οποίοι χρησιμοποίησαν σε αρχαιολογικά ευρήματα από τον 20ο π.Χ. έως τον 13ο π.Χ. αιώνα. Κυλινδρικές σφραγίδες που ανακαλύφθηκαν στο Bogazkoy, την πρωτεύουσα των Χετταίων στη σημερινή Τουρκία, απεικονίζουν τον δικέφαλο αετό με φτερά, ενώ άλλες παραστάσεις βρέθηκαν στο Alacahoyuk (περίπου το 1400 π.Χ.) και στο Yazilikaya (πριν το 1250 π.Χ.). Στην τελευταία περίοδο της Χετταϊκής Αυτοκρατορίας (9ος-7ος π.Χ. αι.), το σύμβολο εγκαταλείφθηκε και τελικά εξαφανίστηκε μετά την πτώση της αυτοκρατορίας.

Αργοτερα, ο δικέφαλος αετός εμφανίζεται και στην Αρμενία κατά την εποχή της δυναστείας των Αρσακιδών, από τον 3ο έως τον 9ο αιώνα, με την οικογένεια Mamikonian να τον χρησιμοποιήσει ως έμβλημα. Σύμφωνα με τον Ι. Ν. Σβορώνο, ο διπλασιασμός ζώων, όπως ο δικέφαλος αετός, εμφανίζεται και στην ελληνική νομισματική παράδοση, όπως τα αθηναϊκά νομίσματα των μακεδονικών χρόνων, που απεικονίζουν μια κουκουβάγια με δύο σώματα και ένα κεφάλι, αν και η ακριβής σημασία παραμένει άγνωστη.

Δείτε στο βίντεο μια σύντομη ιστορική αναδρομή για το δικέφαλο αετό

Η πρώτη εικόνα του δικέφαλου αετού στην Ελλάδα εντοπίζεται στο ιερό της Ορθίας Αρτέμιδας στη Σπάρτη, γύρω στο 800 π.Χ., ενώ οι μινωικές σφραγίδες και τα ευρήματα στις Μυκήνες φαίνεται να απεικονίζουν ζευγάρια αετών, αντί για δικέφαλο αετό. Στις Μυκήνες, κατά τις ανασκαφές του Χρήστου Τσούντα, βρέθηκαν λίθοι που απεικονίζουν λιοντάρια με δύο σώματα και ένα κεφάλι, χρονολογούμενα γύρω στο 1500 π.Χ.

Οι Αχαιμενίδες Πέρσες χρησιμοποίησαν τον αετό ως σύμβολο, ενώ ο Μέγας Αλέξανδρος καθιέρωσε τον δικέφαλο αετό ως σύμβολο ισχύος. Σύμφωνα με την παράδοση, δύο αετοί εμφανίστηκαν κατά τη γέννηση του Αλέξανδρου, προμηνύοντας την εξάπλωση της αυτοκρατορίας του στην Ευρώπη και την Ασία. Ο αετός διατηρήθηκε ως σύμβολο ισχύος από τον Πτολεμαίο Α’ στην Αίγυπτο.

Ο Μέγας Αλέξανδρος θαμμένος στη Βεργίνα; Το μεγάλο μυστήριο

Στη Ρώμη, ο αετός αποτέλεσε σύμβολο και της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας και της Αυτοκρατορίας, ενώ χρησιμοποιήθηκε και ως στρατιωτικό έμβλημα. Οι πρώτοι που χρησιμοποίησαν τον δικέφαλο αετό ήταν οι Χετταιοί, οι οποίοι το υιοθέτησαν ως θρησκευτικό σύμβολο και για εμπορικές συναλλαγές, χωρίς να τον συνδέσουν με την έννοια της δύναμης.

Ο Ι. Ν. Ο Σβορώνος αναφέρει ότι οι Ασσύριοι ήταν οι πρώτοι που χρησιμοποίησαν τον δικέφαλο αετό, ενώ στη συνέχεια το σύμβολο υιοθετήθηκε και από τους Βαβυλώνιους. Στη Δυτική Ευρώπη, ο αετός εμφανίστηκε για πρώτη φορά τον 9ο αιώνα κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Κάρολου του Παχύ, ο οποίος χρησιμοποίησε στα γαλλικά σκούδα (νομίσματα).

Τον 11ο αιώνα, οι Γερμανοί αυτοκράτορες, επιδιώκοντας να εμφανιστούν ως κληρονόμοι της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, τοποθέτησαν τον αετό στα οικόσημά τους. Αργότερα, ο αετός χρησιμοποιήθηκε ως οικόσημο και σε άλλες χώρες, όπως η Ρωσία, η Πρωσία και η Πολωνία.

Όσον αφορά τον δικέφαλο αετό στο Βυζάντιο, οι περισσότερες πηγές αναφέρουν ότι χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από την Αυτοκρατορία της Νίκαιας, μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους σταυροφόρους το 1204. Ωστόσο, ο δικέφαλος αετός δεν ήταν άγνωστος στο Βυζάντιο καθώς πριν από το 1204, εμφανιστεί σε προηγούμενες περιόδους. «Το χρησιμοποιούσαν (ενν. το έμβλημα), στην Καππαδοκία, στον Μυστρά και στην Τραπεζούντα, ήταν δε συνηθισμένο εκκλησιαστικό σύμβολο» (ΠΑΠΥΡΟΣ-ΛΑΡΟΥΣ-ΜΠΡΙΤΑΝΝΙΚΑ).

Ο Ι. Ν. Ο Σβορώνος αναφέρεται σε ένα διακοσμητικό ανάγλυφο από βυζαντινή εκκλησία που βρίσκεται στο Miafarkin, στην περιοχή του σημερινού Κουρδιστάν, το οποίο σύμφωνα με τον ιστορικό της τέχνης Γιόζεφ Στριγκόφσκι χρονολογείται από τον 8ο ή 9ο αιώνα. Ανάλογα ανάγλυφα, με την ίδια τεχνοτροπία, υπάρχουν επίσης στη μονή Παναγίας Σκριπούς στον Ορχομενό, που κατασκευάστηκε περίπου το 870, καθώς και στην Παλαιά μητρόπολη της Αθήνας, την Παναγία Γοργοεπήκοο (σημερινός Άγιος Ελευθέριος), που χρονολογείται από τον 12ο αιώνα.

Στο Βυζάντιο, η χρήση του αετού καταγράφεται και σε άλλα ιστορικά περιστατικά. Ο Βασίλειος Α’ ο Μακεδόνας (867-886) χρησιμοποίησε αετό στη σημαία του, ο οποίος φέρεται να εμφανιστεί σε όνειρο του αυτοκράτορα. Στην εποχή του Κωνσταντίνου Ζ’ του Πορφυρογέννητου (913-959), αναφέρεται η χρήση αετού σε ιμάτια, χωρίς όμως να διευκρινίζεται αν πρόκειται για δικέφαλο αετό.

Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους σταυροφόρους το 1204, επιβίωσαν τρία ελληνικά κράτη: το Δεσποτάτο της Ηπείρου, η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας και η Αυτοκρατορία της Νίκαιας. Παρά την εδαφική κατάτμηση, η ιδέα της ενότητας και οικουμενικότητας, που από την εποχή του Ιουστινιανού αποτελούσε κεντρική πολιτική θεωρία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας ως κληρονόμου του Imperium Romanum, όχι μόνο διατηρήθηκε, αλλά αναβίωσε και ενισχύθηκε με τον λόγο του θρόνου που εκφώνησε τον αυτοκράτορα της Νίκαιας. , Θεόδωρος Α’ Λάσκαρης (1206-1222), το 1208 κατά την ενθρόνισή του ως «Βασιλέας των Ρωμαίων».

«Στο διάγγελμά του αυτό, ο Θεόδωρος διακηρύσσει ότι με τη βοήθεια του Θεού, θεωρεί τον εαυτό του πατέρα όλου του ρωμαϊκού κράτους και αποστολή του ήταν η ανάκτηση των εδαφών που είχαν καταληφθεί από τους Φράγκους στη Δύση και τους Σελτζούκους στην Ανατολή και η αποκατάσταση της πολιτικοκοινωνικής, στο επίπεδο της εδαφικής ενότητας της Αυτοκρατορίας» (Ν.Ι. Πανταζόπουλος).

Από τότε, ο δικέφαλος αετός καθιερώθηκε ως αυτοκρατορικό έμβλημα. Μετά την ανάκτηση της Κωνσταντινούπολης το 1261, άρχισε να χρησιμοποιείται σταδιακά στο παλιό και καθιερώθηκε επίσημα από τον Ανδρόνικο Α’ Παλαιολόγο (1282-1328). Οι Παλαιολόγοι δεσπότες του Μυστρά χρησιμοποιούσαν επίσης τον δικέφαλο αετό, όπως φαίνεται από πολλές σφραγίδες που διασώθηκαν. Στο δάπεδο του μητροπολιτικού ναού του Αγίου Δημητρίου στη Μυστρά υπάρχει μαρμάρινο ανάγλυφο του δικέφαλου αετού, στο οποίο οι δεσπότες γονυπετούσαν κατά τη μεγάλη είσοδό τους.

Το έμβλημα της εμφανίζεται επίσης σε νομίσματα, όπως αυτά της Αυτοκρατορίας Τραπεζούντας, του αυτοκράτορα Μανουήλ Κομνηνού και του δυνάστη της Λέσβου Δορίνου Γατελούζου. Αναφορές για τον δικέφαλο αετό υπάρχουν σε έργα των Γεωργίου Ακροπολίτη, Νικηφόρου Γρηγορά, Γεωργίου Παχυμέρη και άλλων ιστορικών.

Ο Φραντζής αναφέρει ότι, κατά την επίσκεψη του αυτοκράτορα Ιωάννη Η’ Παλαιολόγου τον Φεβρουάριο του 1438, η πρύμνη του βασιλικού πλοίου «Βουκένταυρος» κοσμούνταν με ανάγλυφη παράσταση του δικέφαλου αετού.

Στην Ορθόδοξη Εκκλησία, ο δικέφαλος αετός ως σύμβολο καθιερώθηκε από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Ιερεμία Β’ ο Τρανός (1572-1594), ο οποίος το 1574 στόλισε με αυτόν τον Πατριαρχικό θρόνο της Μεγάλης Εκκλησίας. Αργότερα, το 1703, επί πατριαρχίας Γαβριήλ Γ’, ο δικέφαλος αετός κοσμούσε τον άμβωνα.

Στην Ελλάδα, ο δικέφαλος αετός εμφανίζεται στον 13ο αιώνα ως οικόσημο της αρχικής οικογένειας των Μελισσηνών στην περιοχή του Αλμυρού και της Θετταλομαγνησίας. Εντυπωσιακό είναι το γεγονός ότι ο δικέφαλος αετός εμφανίζεται τον 13ο αιώνα σε νομίσματα του Τουρκομάνου σουλτάνου Μαχμούτ, γεγονός που θεωρείται από πολλούς ως «αντιγραφή» των χετταϊκών αναγλύφων της Καππαδοκίας.

Τα επόμενα χρόνια, ο δικέφαλος αετός έγινε σύμβολο των Αψβούργων, των Ρομανόφ (τσάρων της Ρωσίας), του Ναπολέοντα Βοναπάρτη και άλλων ηγεμόνων.

Δείτε στο βίντεο τις αλλαγές της αλβανικής σημαίας

Τι υποστηρίζουν οι Αλβανοί;

Όσον αφορά τους Αλβανούς και τη σημερινή τους σημαία, ο δικέφαλος αετός ήταν σύμβολο του Γεωργίου Καστριώτη (Σκεντέρμπεη), ενός σφοδρού εχθρού των Οθωμανών. Ωστόσο, η σημαία της Αλβανίας επί Οθωμανικής αυτοκρατορίας δεν είχε καμία σχέση με τη σημερινή, η οποία υιοθετήθηκε το 1912 και πήρε την τωρινή της μορφή το 1992.

Οι Αλβανοί θεωρούν τον Γεώργιο Καστριώτη εθνικό τους ήρωα, αλλά έχουν υπάρξει διάφορες περιστάσεις όπου οι αρχές της Αλβανίας προσπάθησαν να περιορίσουν τη δημόσια αναγνώριση του ήρωα, όπως όταν κατά την επίσκεψη του Ταγίπ Ερντογάν το 2005, καλύφθηκε το άγαλμα του Σκεντέρμπεη στην κεντρική πλατεία των Τιράνων και όταν το 2017, μουσουλμάνοι Αλβανοί κάλυψαν το άγαλμά του κατά την ημέρα του Κουρμπάν Μπαϊράμι, προκαλώντας αντιδράσεις.

Δείτε στο παρακάτω βίντεο, εν συντομία, την ιστορία της Αλβανίας

Πηγή: Ναυτεμπορική (18/2/2005)